6 września 2022 r. w Karpaczu odbyło się spotkanie Rady Programowej Klubów Europy Karpat. Przewodniczący Rady oraz Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu RP Marek Kuchciński przedstawił ideę Klubów, a także poinformował o spotkaniu w Budapeszcie, gdzie odbyła się debata między delegacją polską i węgierską na temat wizji współpracy w Europie.
Marszałek zwrócił uwagę na zakłamywanie informacji w przestrzeni medialnej, czego częstym pokłosiem jest wzajemne niezrozumienie wśród europejskich narodów, a co za tym idzie – powinniśmy tworzyć dyskusyjne kluby Europy Karpat, żeby omawiać wszelkie, także i trudne sprawy.
Maciej Szymanowski, dyrektor Instytutu Felczaka, podkreślił, że Kluby Europy Karpat służą prymarnie temu, aby w międzyczasie, kiedy nie odbywają się duże konferencje, istniała komunikacja, gorąca intelektualna linia. W tej części Europy jest to podwójnie ważne, zwłaszcza w momencie toczącej się wojny informacyjnej. Warto zawsze mieć dostęp do informacji z pierwszej ręki i wiedzieć o tym, co się dzieje w naszych sąsiednich krajach i czym żyje tak naprawdę ta część Europy, co niekoniecznie dobrze widać znad Wisły. Dyr. Szymanowski przedstawił propozycję przesłania apelu do ludzi nauki, kultury, mediów i innych środowisk opiniotwórczych.
Profesor Csaba György Kiss z Węgier omówił wstępny plan międzynarodowej antologii Karpat, która zawierałaby wybór z literatur narodowych należących do obszaru karpackiego i w ten sposób pozwoliłaby przybliżyć to wspólne miejsce pamięci w wielostronnym ujęciu. Służyłaby przede wszystkim jako źródło wiedzy dla młodego pokolenia i wszystkich zainteresowanych. Znalazłaby zastosowanie na wielu różnych szczeblach edukacji.
Profesor Jan Draus, historyk z Uniwersytetu Rzeszowskiego, przekonywał, że najlepiej by było, jakby dyskusje prowadzili historycy, politolodzy, inni ludzie nauki, a politycy słuchali. W poszczególnych środowiskach, na różne tematy, wcześniej oczywiście uzgodnione. Na przykład można by podjąć dyskusję nad ostatnio wydaną książką Balázsa Orbána o polityce węgierskiej, która się ukazała też po polsku.
Mykhaylo Khariy z Centrum na rzecz Transformacji mówił, że wraz ze społeczeństwem obywatelskim Ukrainy i z intelektualistami amerykańskimi, kongresmenami pracują nad transformacją Ukrainy. I bardzo ważną częścią tego planu jest doświadczenie Polski, więc pracują z polskimi politykami i ekspertami, także nad stworzeniem ośrodków transformacji, współpracy i transformacji. – Staramy się rozwijać nową wiedzę na temat transformacji i ta wiedza powinna być przekazana do polityków ukraińskich i innych ważnych członków naszego społeczeństwa, którzy uczestniczą w procesie transformacji. Pracujemy z Amerykanami i w tej chwili wraz z panem Kuchcińskim stworzymy kanał komunikacji wraz z Amerykanami, z radą atlantycką, grupą północnoatlantycką. I stworzymy kanał komunikacji pomiędzy właśnie parlamentarzystami Ukrainy a polskim Sejmem, polskimi ekspertami i ekspertami z Ameryki, Stanów Zjednoczonych. I myślę, że byłoby użyteczne dla Ukrainy w tej chwili. Nie jest to strategia dla całego regionu, jest to strategia tylko dla Ukrainy – powiedział Khariy.
Jan Malicki, dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich, nawiązał do tego, że w naszym obszarze Europy Środkowej czy szerzej Międzymorza, Trójmorza potrzebna jest jak najszersza instytucjonalizacja koncepcji przedsięwzięć, które jeśli nie zostaną formalnie zinstytucjonalizowane, to grozi więdnięcie czy zanikanie. Wspomniał, że w ciągu minionego 30-lecia nawet i w samej Polsce było kilkanaście znakomitych pomysłów dotyczących Wschodu, a przetrwało tylko kilka. Po prostu dlatego, że jeśli kiedyś braknie albo sił, albo zapału, albo uporu, albo pieniędzy, nawet najciekawsze instytucje i koncepcje upadają. A jeśli jest instytucja, to jest ogromna szansa na przetrwanie. – Jestem zaszczycony, że mogę brać udział w tworzeniu tej koncepcji. Na mnie spadła na szczęście tylko 1/3 z tego zadania, mianowicie tworzenie międzynarodowej szkoły kształcenia kadr państwowych, samorządowych. To powiem, gdzie Studium Europy Wschodniej byłoby tym operatorem, ale byłoby to stworzone w związku i z patronatem, i z udziałem już istniejącej od kilku lat instytucji, mianowicie Collegium Carpathicum – powiedział dyr. Malicki.
Krzysztof Szczerski, ambasador RP przy ONZ, przekazał, że jest szansa, żebyśmy mieli wystawę karpacką podczas najbliższej sesji Zgromadzenia Ogólnego. Jest o tyle szczególna dla Karpat, że przewodniczącym marszałkiem tej sesji jest węgierski dyplomata. Węgry będą przewodniczyć Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ przez ten najbliższy rok, więc tym bardziej jest do tego okazja, żeby zrobić to spotkanie wokół wystawy także na wiosnę w Nowym Jorku.
Poseł Emanuelis Zingeris mówił o spuściźnie Rzeczypospolitej i postaciach, które przez setki lat budowały Europę Środkową. – Co idzie do spuścizny naszej, która była budowana przez, to nie były Kresy, to było Wilno, Kraków, to było nasze, to król Batory i to było wszystko, co związane ze wszystkimi postaciami i postaciami Emilii Plater oczywiście i Kalinowskiego, a przed tym przez oczywiście i Kościuszki i setki, setki rodzin, którzy budowali, rodziny budowali, rodziny naszych … budowali to wszystko. To w tym razie proszę, jeżeli można zapisać w punkcie trzecim o związkach Europy Środkowej i ja bym powiedział po angielsku: and special relation to the Baltic states. Special ties with the Baltic states – mówił Zingeris.
Dénes András Nagy, europeista, Kierownik Programu „Kolegium Wyszehradzkie Plus”, Instytut Studiów Strategicznych, Ludovika twierdził, że przyszłość regionu karpackiego zależy od kolejnych pokoleń liderów, dlatego też ważne jest, aby co roku organizować spotkania wyjątkowych młodych osobowości, aby nasi przyszli liderzy mogli nawiązać kontakty na wczesnym etapie swojej kariery. Organizacja Państw Tureckich, której Węgry są członkiem obserwatorem, regularnie organizuje takie spotkania.
Małgorzata Jarosińska-Jedynak, sekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej podkreślała, że Ministerstwo, które odpowiada też za przygotowanie strategii karpackiej i bardzo mocno nad tą strategią pracuje, potrzebuje wsparcia w przekonywaniu strony rumuńskiej i czeskiej do tego, jak bardzo ważna to jest inicjatywa. Działania przybliżające nas do tego, aby kolejna strategia makroregionalna powstała, trochę ze względu na te działania, które mają miejsce dzisiaj w Ukrainie, została przyhamowana, natomiast cały czas prowadzone są działania, aby i Rumuni i Czesi włączyli się bardzo mocno w te obszary. Jest zgoda na poziomie regionalnym i tam nikt nie widzi przeszkód dla tego, żeby te strategie funkcjonowały, natomiast większa obstrukcja powstaje na poziomie politycznym, rządowym.
Mykoła Kniażycki mówił, że Ukraina robi wszystko, by stać się członkiem Unii Europejskiej. – Już jesteśmy kandydatami i to jest wyzwanie dla karpackiego regionu. Kraje karpackie będą mieć prawdziwe wpływy i prawdziwy głos w Unii przed innymi krajami – przekonywał.
Zsolt Németh, przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Zgromadzenia Narodowego Węgier mówił, że Marek Kuchciński był siłą napędową, motorem idei Europy Karpat. Przez parę ostatnich lat Polska była bardzo ważnym graczem, jeśli chodzi o tworzenie tej przestrzeni gospodarczej poprzez inicjatywę III C. Ona dała bardzo konkretne, praktyczne wyniki. Mówił także, że Ukraina jest w tej chwili atakowana, Europa Środkowa musi stanąć za nią. – Naprawdę jest to żywotna sprawa i nasze wsparcie jest absolutnie niezbędne. I nasza suwerenność jest zagrożona. Nie tylko przez wojska rosyjskie, ale również przez poważny kryzys gospodarczy. Widzimy, jak pną się w górę ceny energii, co się dzieje, rośnie inflacja, jak stopy procentowe zmieniają się w sposób dramatyczny. Właściwie się to wszystko nieprzewidywalne, niewyobrażalnym wyzwaniem. Więc musimy się bronić przed tym, bo zagraża również naszej suwerenności, na różne sposoby. Jednym z takich zagrożeń na przykład jest niestabilność, napięcia społeczne, które rosną, odczuwamy to. Są demonstracje w całej Europie Środkowej, mają miejsce demonstracje, protesty. Niedługo w Polsce będą wybory. Ten rodzaj frustracji, jaki w społeczeństwie widzimy, z całą pewnością stanowi komponent, element w tej sytuacji. Niezadowolenie społeczne, które osłabia naszą suwerenność. Musimy też rozumieć, że jest ogromne niebezpieczeństwo rosnącego zadłużenia. W poprzednich latach próbowaliśmy jakoś radzić sobie z naciskiem IMF i instytucji finansowych. To nam się trochę udało, ale teraz to wraca. Na różne sposoby nasza suwerenność może być zagrożona i bardzo ważne jest to wszystko dla przestrzeni gospodarczej Europy Środkowej i dla współpracy w ramach Karpat – mówił Nemeth. Przypomniał także dyskusję w Budapeszcie przy udziale marszałka Terleckiego i Kuchcińskiego,Macieja Szymanowskiego i Balázsa Orbána. Szerzenie idei oraz stosunków polsko-węgierskich odbywa się w dobrym momencie, kluby dyskusyjne, a karpackie, europejskie, mogą się okazać bardzo pomocne w tej sprawie, w zwalczaniu propagandy i dezinformacji.
Matyáš Zrno, redaktor naczelny portalu Konzervativní Nowiny przypomniał o kryzysie migracyjnym, który uruchomiły jakby z powrotem Grupę Wyszehradzką. Okazało się, że dziś jesteśmy w podobnej sytuacji, bo oczywiście są różnice, jest inaczej teraz na Węgrzech, jest wojna w Ukrainie. Tego wcześniej nie było. Słowacja jest jakby gdzieś po środku, ale obecna sytuacja jest taka, że mamy wojnę i kryzys energetyczny. – Niemcy są potężnym sąsiadem Czech, najbliższym, ale dlaczegóż myśmy nie mogli sobie zdywersyfikować, a tym samym wzmocnić naszej infrastruktury gospodarczej, biorąc coś takiego do Europy Środkowej, w której Świnoujście się znajduje – pytał Zrno. – Jak tutaj przyjechałem z Czech, to zorientowałem się, jak trudno jest dojechać do granicy z Polską samochodem lub pociągiem. Przez ostatnie 30 lat to wszystkie drogi były budowane na zachód, nie na południe, więc jest to jeden z nielicznych momentów w historii, kiedy możemy właśnie skorzystać na wzmocnieniu relacji z Polską. Nasz premier, który tam na wyższych piętrach dyskutuje z polskim odpowiednikiem, rozmawia na temat polskiego sposobu myślenia klasy politycznej odnośnie do Republiki Czeskiej… Ale i od nas zależy, do nas należy postąpienie z jakimiś praktycznymi, konkretnymi koncepcjami, nie tylko z takimi luźnymi wizjami, debatami, że owszem, fajne by było, ale trzeba coś praktycznie do tego dodać, żeby to było ekonomiczne, infrastrukturalne i miało takie właśnie konkretne cele – przekonywał redaktor.
Prof. Marian Suplata podkreślał, że nasze kraje muszą trzymać się razem. – Wyszehrad jest strategiczną koniecznością dla nas wszystkich i przykro mi, kiedy widzę w moim kraju, czy w innych krajach Grupy Wyszehradzkiej, głosy przeciwne. To staranie o partnerstwo z innymi krajami jest po prostu nieodpowiedzialne. Właśnie tak jak myśmy wracali do systemu CEFTA, nie powinno się oczywiście automatycznie prowadzić do zaniedbania konceptu zjednoczonej Europy. To rzeczywiście idea Europy, idea Schumana właściwie opiera się na bardzo mocnych podstawach i zawsze mamy taki argument, że rzeczywiście podstawy są zdrowe. Nie tylko Schuman, ale też Adenauer, De Gasperi. Konrad Adenauer w czasie konferencji w Brukseli w 1996 r. wygłosił bardzo ważne słowa: Wspólnota Europejska nie może być sztywnym gorsetem, dla krajów członkowskich, ale powinna służyć po prostu ich rozwojowi i to jest inna kwestia. To jest bardzo ważny cytat z Adenauera. I kiedy patrzę na tekst deklaracji, to rzeczywiście wydaje się, że to jest szalenie ważne. Nie powinien to być sztywny gorset. Powinien służyć rozwojowi, poszczególnym krajom członkowskim niezależnie od tego, czy są to kraje małe czy duże. Tak jak to już zaproponował pan ambasador Szczerski, również ze społeczności dyplomatycznej – mówił Suplata.
Prof. Igor Cependa przekonywał, że wojna i pandemia zakłóciły wiele spraw, które są związane z oceną realizacji tego ważnego projektu, ale stworzyła się dobra okazja, żeby rozszerzyć grono uniwersytetu. – W tym roku jest zakończenie projektu transgranicznego Polska – Ukraina – Białoruś 2012–2020, pierwszy etap: odbudowa byłego obserwatorium Uniwersytetu Warszawskiego na górze Pop Iwan, międzynarodowego centrum badań, obserwatorium. Już w tym roku zacznie działać jako obiekt badawczy, ponieważ bez względu na wojnę udało się wykupić sprzęt meteo fińskiej firmy, która nas zaopatruje, na 60 tys. euro w ramach grantu. Oczywiście ten sprzęt będzie już na obserwatorium i to będzie nasz wkład uniwersytecki w realizację koncepcji Europy Karpat, ponieważ na Słowacji na Łomnickim Szczycie, który ma 2600 m, działa obserwatorium i stacja meteo, będzie druga stacja powyżej 2000 m meteorologiczna, która zacznie działać i oczywiście będzie potężnym badawczym ośrodkiem uniwersytetów ukraińskich, polskich i oczywiście karpackich – mówił rektor Cependa.
.fot. Marta Olejnik
