1. Memorandum karpackie, 8 września 2011 roku
2. Wnioski przyjęte na konferencji Europa Karpat 4-6 września 2012 roku
3. Deklaracja krasiczyńska, 23 lutego 2013 roku
4. Memorandum krynickie, 8 września 2013 roku
5. Deklaracja krynicka, 3 września 2014 roku
6. Deklaracja przemyska, 29 stycznia 2017 roku

Memorandum karpackie, 8 września 2011 roku

Karpaty stanowią ważną część regionalnego bogactwa Europy. Jest to obszar o ogromnych zasobach społecznych, kulturowych i przyrodniczych, a jednocześnie jeden z najbiedniejszych i najmniej dostrzeganych regionów, wymagający skoordynowanego wsparcia w ramach polityki europejskiej.

Karpaty mają kilka ważnych atutów. Po pierwsze łączą one, ponad obecnymi granicami Unii, tereny o strategicznym znaczeniu – od samego rdzenia Europy Środkowej: Polski, Czech, Słowacji, Węgier, przez Ukrainę, po Bałkany wraz z Rumunią i Serbią. Po drugie stanowią one unikatowy zasób środowiska naturalnego, będąc „zielonym kręgosłupem” Europy Środkowej i Wschodniej. Po trzecie jest to region ważny kulturowo i społecznie, który zamieszkuje blisko 20 milionów osób. Karpaty to także obszar problemowy.

Do podstawowych jego słabości należą braki infrastrukturalne, zarówno w zakresie transportu, jak i bezpieczeństwa środowiskowego, brak należytej staranności o zrównoważony rozwój, problemy społeczne, w tym obszary wysokiego bezrobocia. Jeśli nie podejmiemy skoordynowanych działań rozwojowych, ekonomiczne i społeczne problemy regionu karpackiego będą narastały. Dlatego uważamy, że należy połączyć wysiłki państw, Unii Europejskiej i poszczególnych władz regionalnych w celu wypracowania wspólnej strategii dla Karpat, która wykorzystując atuty tego obszaru pozwoliłaby przezwyciężyć jego słabości.

Strategia taka, na wzór Strategii dla Morza Bałtyckiego i Strategii Dunajskiej powinna przede wszystkich oprzeć się na synergii pomiędzy istniejącymi już inicjatywami i działaniami podejmowanymi w tym regionie i tym samym stanowić wartość dodaną nie powodując tworzenia nowych struktur, regulacji czy instytucji.

Chcemy w sposób skoordynowany zabiegać o finansowanie działań na obszarze Karpat, tak by środki – szczególnie pozyskane z budżetu wspólnotowego – nie rozpraszały się, lecz były strategicznie ukierunkowane na wspólne projekty karpackie. Mechanizm nakierowany na finansowanie wspólnych działań służących zrównoważonemu rozwojowi Karpat mógłby powstać w oparciu o wzorce dostarczone zarówno przez obecne unijne makroregionalne strategie rozwoju jak i przez inicjatywy takie jak europejski program „Przestrzeń Alpejska” (Alpine Space).

Ilość istniejących już dobrych praktyk i inicjatyw w regionie Karpat, przekonuje nas, że – przy odpowiednio opracowanej strategii – możemy w stosunkowo krótkim czasie osiągnąć pożądane, konkretne efekty nowej inicjatywy, czy to w zakresie współpracy akademickiej („Uniwersytet Karpacki”), środowiskowej, infrastrukturalnej czy międzyregionalnego projektu „Horyzont Karpacki”.

Współpraca taka będzie służyć w szczególności zacieśnianiu więzi między państwami członkowskimi UE a Ukrainą, przyczyniając się do szybszej integracji tego kraju do struktur europejskich. Pierwszym krokiem, który mógłby symbolicznie, ale i praktycznie zaświadczyć o zaangażowaniu polityki europejskiej w region Karpat, byłoby przystąpienie Unii Europejskiej, jako strony, do Konwencji Karpackiej, której sygnatariuszami są obecnie pojedyncze państwa. Unia, uzyskawszy na mocy Traktatu z Lizbony taką zdolność powinna z niej korzystać właśnie w tego typu inicjatywach.

Naszym wspólnym celem jest powstanie nowej europejskiej makroregionalnej strategii rozwojowej już w ramach przyszłych ram finansowych na lata 2014–2020. Jest to możliwe, przy wsparciu głównych aktorów polityki europejskiej, zarówno na poziomie państw kolejnych prezydencji jak i Komisji i Parlamentu Europejskiego.

Apelujemy o takie zaangażowanie. Karpaty warte są europejskiej strategii.

Wnioski przyjęte na konferencji Europa Karpat 4–6 września 2012 roku

1. Karpaty stanowią region ważny w skali całej Europy. Wsparcie działań rozwojowych w obrębie Karpat może dać impuls wzrostu UE

W przededniu decyzji rozstrzygających o perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2014–2020 podkreślić należy wagę polityki spójności dla realizacji jednego z najważniejszych celów wspólnotowych, jakim jest harmonijny rozwój społeczno-gospodarczy na terenie całej Unii. Wsparcie budżetowe dla działań rozwojowych na terenie Karpat nie tylko przyczyni się do rozwoju gospodarczego UE, wspomoże walkę z bezrobociem i wykluczeniem społecznym, ale także stanowić powinno istotny element poszukiwania nowego potencjału dla odzyskania dynamiki wzrostu.

Nie możemy sobie pozwolić na to, by Europa nie korzystała w pełni z zasobów, jakie znajdują się na terenie Karpat. Dziś jest to utrudnione ze względu na bariery infrastrukturalne, brak właściwych, specjalnie adresowanych, programów wspierających współpracę regionalną i utrudnienia graniczne.

Dlatego naszym celem powinno być dążenie do przezwyciężenia tych przeszkód i uruchomienie specjalnych programów współpracy na poziomie lokalnym i regionalnym w ramach przyjętych ram finansowych na lata 2014–2020.

Zachęcamy rządy i samorządy krajów karpackich do podjęcia takich inicjatyw. Mogłyby one stanowić rodzaj „projektów pilotażowych” dla przyszłej makroregionalnej Strategii Karpackiej Unii Europejskiej.

2. Współpraca parlamentów narodowych w formie „Sieci Parlamentarnej Współpracy Karpackiej” powinna stać się ważnym ogniwem współpracy karpackiej

Współpraca w regionie Karpat nie może ograniczać się jedynie do kontaktów rządowych i współdziałania samorządów terytorialnych. Ważnym jej elementem powinny stać się ożywione kontakty parlamentów narodowych. Stanowić one mogą istotną płaszczyznę wymiany doświadczeń, wspólnych przedsięwzięć o charakterze międzypaństwowym oraz uzgadniania polityki w obszarze Karpat.

Te potrzeby zrodziły inicjatywę powołania w parlamentach wszystkich krajów karpackich specjalnych „Karpackich Zespołów Parlamentarnych” (Kół Karpackich lub Klubów Karpackich, zależnie od przyjętego w danym kraju zwyczaju nazewnictwa). Składałyby się one z parlamentarzystów różnych partii i różnych specjalności merytorycznych, połączonych ideą współpracy karpackiej. Zespoły te, działając razem utworzyłyby naturalną „Sieć Parlamentarnej Współpracy Karpackiej” i tym samym mogłyby stać się osnową merytorycznej współpracy nad szczegółowymi zagadnieniami z zakresu infrastruktury, środowiska, gospodarki czy też kultury.

3. Przedsiębiorczość lokalna powiązana z dobrem wspólnym powinna mieć priorytet przed inwestorami ponadnarodowymi

Obszar Karpat to specyficzny region gospodarczy, w którym inwestycje i rozwój muszą w sposób zrównoważony współistnieć z bogatymi zasobami środowiska naturalnego, będącymi narodowym bogactwem krajów karpackich. Dlatego też, wspierając rozwój turystyki i związanych z nią różnorodnych usług należy zwrócić uwagę na zagwarantowanie narodowej własności dóbr przyrodniczych, zwłaszcza parków narodowych i wspomaganie lokalnych wspólnot, tak by były w stanie sprostać konkurencji ze strony inwestorów ponadnarodowych.

4. Środowisko naturalne Karpat jest składnikiem europejskiego dziedzictwa. W celu jego lepszej ochrony Unia Europejska powinna przystąpić jako Strona do Konwencji Karpackiej

Przyroda w Karpatach to unikalne w skali europejskiej zasoby środowiskowe. Dlatego wymaga ona ciągłej ochrony oraz wypracowania takich modeli rozwojowych tego obszaru, które nie naruszałyby naturalnej harmonii człowieka z ekosystemem. Karpaty nie mogą być skansenem Europy, muszą się rozwijać i bogacić, ale też nie można zniszczyć ich przyrodniczych walorów. Dlatego ważne jest, by Unia Europejska, jako organizacja międzynarodowa, zgodnie z Traktatem z Lizbony, przystąpiła do Konwencji Karpackiej gwarantującej zrównoważony rozwój.

Deklaracja krasiczyńska, 23 lutego 2013 roku

My, uczestnicy konferencji „Europa Karpat” w Krasiczynie podzielamy przekonanie, że Karpaty stanowią ważny element europejskiego bogactwa regionalnego. Ze swymi unikalnymi cechami Karpaty są dziś jednym z dwóch najważniejszych górzystych regionów europejskich. Po ostatnim rozszerzeniu Unii Europejskiej stanowią one także jej wschodnią granicę. To w istotny sposób podnosi znaczenie tego obszaru w zapewnieniu zrównoważonego rozwoju i spójności Wspólnoty.

W dzisiejszych czasach mieszkańcy makroregionu karpackiego borykają się z licznymi trudnościami. Brak infrastruktury transportowej, widoczne różnice w sytuacji społecznej, w tym wysokie strukturalne bezrobocie, powodują, że bez precyzyjnych działań rozwojowych sytuacja mieszkańców Karpat będzie się pogarszać. Aktywność na rzecz modernizacji i rozwoju makroregionu karpackiego jest konieczna nie tylko z punktu widzenia wybranych państw członkowskich, ale całej Unii Europejskiej, szczególnie w kontekście jej przyszłego rozszerzenia w kierunku wschodnim, dlatego chcemy wspierać europejskie aspiracje Ukrainy.

Uważamy, że konieczne jest skoordynowanie działań na rzecz Karpat w wielu obszarach. Ich istotą powinno być zacieśnienie współpracy międzypaństwowej, regionalnej i transgranicznej w wymiarze gospodarczym, społecznym i kulturalnym, tak aby makroregion ten prezentował na forum Unii Europejskiej spójną wizję rozwoju. Tylko połączenie wspólnego wysiłku społeczeństw, parlamentów, rządów i władz lokalnych krajów karpackich stworzy możliwość skutecznego zabiegania o interesy Karpat na forum europejskim.

Ważną rolę mogą odegrać tu parlamenty narodowe, tworząc Karpacką Sieć Współpracy Parlamentarnej. Sieć ta powinna umożliwić regularne kontakty parlamentarzystom z krajów karpackich we wszystkich obszarach ich zainteresowań. Ważnym krokiem prowadzącym do powstania takiej sieci będzie powołanie parlamentarnych grup karpackich w poszczególnych parlamentach narodowych i w Parlamencie Europejskim, a w przyszłości rozważenie powołania parlamentarnego zgromadzenia karpackiego.

Podkreślamy znaczenie Stowarzyszenia Euroregion Karpacki, jako instytucji koordynującej i aktywizującej działania na rzecz rozwoju tego obszaru. Popieramy postulat utworzenia transnarodowego programu operacyjnego Europejskiej Współpracy Terytorialnej dla obszaru Euroregionu Karpackiego w perspektywie 2014–2020 pod nazwą „Karpacki Horyzont 2020”. Rozwiązanie takie przyczyniłoby się do poprawy koordynacji i zwiększenia skuteczności dotychczasowych instrumentów finansowych Unii Europejskiej wspierających wielostronną współpracę terytorialną. Program ten powinien obejmować wszystkie obszary, które zgłoszą do niego swój akces.

Jednocześnie apelujemy do Unii Europejskiej o bardziej aktywne wsparcie celów określonych w Konwencji Karpackiej podpisanej w Kijowie dnia 23 maja 2003 r., a także wzywamy do przyspieszenia działań na rzecz formalnego przystąpienia UE do tej konwencji jako jej strony. W szczególności konieczna jest ściślejsza współpraca w zakresie gospodarki wodnej i leśnej. Uznajemy również za ważne realizację zadań zapisanych w Protokole o zrównoważonej turystyce do Konwencji karpackiej.

Z zadowoleniem odnotowujemy liczne przykłady ponadgranicznej współpracy partnerów z krajów karpackich. Za niezwykle cenną uważamy inicjatywę rozpoczęcia prac nad wydawaniem Encyklopedii Karpackiej. W tym celu powołujemy grupę roboczą przedstawicieli szeregu uczelni zainteresowanych problematyką Karpat.

Z uwagą śledzimy postępy działań związanych z renowacją dawnego Obserwatorium Astronomicznego na szczycie Pop Iwan w Czarnohorze oraz budową centrum współpracy akademickiej w Mikuliczynie, w które w ramach wspólnego projektu zaangażowały się Uniwersytet Warszawski i Przykarpacki Uniwersytet Narodowy w Iwano-Frankiwsku.

Zwracamy uwagę na wspólne tradycje pasterskie należące od wieków do podstawowych form aktywności górali karpackich. Inicjatywą godną upowszechnienia w tym względzie jest organizowany w bieżącym roku międzynarodowy Redyk Karpacki-Transhumance 2013 jako tradycyjna wędrówka z owcami od Rumunii, przez Ukrainę, Polskę, Słowację i Czechy.

Wielkim ułatwieniem rozwoju współpracy państw karpackich – członków Unii Europejskiej – z Ukrainą będzie dalsza rozbudowa infrastruktury granicznej. Dlatego zdecydowanie popieramy zwiększenie liczby przejść granicznych na zachodniej granicy Ukrainy.

Ponadto wychodząc naprzeciw zgodnym postulatom i opiniom środowisk i instytucji związanych z sektorem mediów publicznych i prywatnych działających na obszarze Karpat, popieramy inicjatywę stworzenia międzynarodowej platformy do współpracy mediów karpackich, celem wspólnej promocji oraz opracowania i wdrożenia efektywnych systemów wymiany informacji.

Podkreślamy także, że nadrzędnym celem wszystkich działań powinno być wypracowanie europejskiej makroregionalnej strategii rozwojowej dla całych Karpat, przy współudziale wszystkich zainteresowanych krajów i regionów oraz instytucji europejskich. Powołanie do życia strategii miałoby przełomowe znaczenie dla spójności terytorialnej i zacieśnienia współpracy nie tylko między państwami i regionami karpackimi, ale także między Unią Europejską a jej wschodnimi partnerami. Makroregionalna Strategia Karpacka („Carpathia 2020” – CEEC – Co-operation, Economy, Environment, Culture) powinna być przede wszystkim zorientowana na współpracę, w tym na rozwój gospodarczy, ochronę środowiska oraz kulturę. Elementem tej strategii powinno być włączenie drogi „Via Carpathia” do transeuropejskich sieci transportowych TEN-T. Trasa ta, przebiegająca przez wschodnie obszary UE, powinna stać się swoistym rdzeniem, wokół którego tworzył się będzie trwały rozwój całego makroregionu karpackiego.

Memorandum krynickie, 8 września 2013 roku

Uczestnicy Konferencji „Europa Karpat” zebrani w Krynicy, postanowili, co następuje:

1. Zaproponować parlamentom narodowym utworzenie parlamentarnych zespołów karpackich. Następnym krokiem mogłoby być podjęcie działań w kierunku utworzenia Zgromadzenia Międzyparlamentarnego Europy Środkowo-Wschodniej. Zgromadzenie powinno stać się płaszczyzną stałej współpracy pomiędzy parlamentarzystami krajów regionu. Jego celem winno być działanie na rzecz podmiotowego rozwoju Europy Środkowo-Wschodniej. Prace Zgromadzenia, z racji swego parlamentarnego charakteru, będą łączyć polityków z różnych stron podziałów politycznych i tym samym gwarantują stałość współdziałania niezależnie od zmian rządowych.

2. Podjąć działania w celu utworzenia intergrup w Parlamencie Europejskim, które działałyby w zakresie współpracy karpackiej.

3. Działać na forum Unii Europejskiej oraz wobec rządów państw karpackich w celu wypromowania i realizacji koncepcji strategii makroregionalnej UE dla obszaru Karpat. Strategia ta, poprzez powiązanie wysiłków rozwojowych Unii, państw i regionów powinna stać się silnym impulsem do zrównoważonego i dynamicznego rozwoju tej części Europy. Za szczególnie ważny uważamy rozwój tradycyjnych gałęzi gospodarki, rolnictwa, turystyki, działania na rzecz narodowej kultury oraz rozbudowę infrastruktury łączącej nasze kraje. Priorytety te powinny być odpowiednio wkomponowane w programy operacyjne służące wydatkowaniu funduszy unijnych w ramach perspektywy finansowej 2014–2020.

4. Poprzeć ideę ochrony dziedzictwa i środowiska kulturowo-przyrodniczego Karpat poprzez Konwencję Karpacką a szczególnie rozszerzyć oddziaływanie tej inicjatywy na inne państwa regionu oraz organizacje międzynarodowe.

5. Działać na rzecz zainicjowania regularnych spotkań intelektualistów Europy Środkowo-Wschodniej, których celem będzie refleksja nad tożsamością europejską, oraz praca nad poszerzeniem i rozpropagowaniem wiedzy o naszym regionie. Z tą inicjatywą wiąże się idea powołania Uniwersytetu Karpackiego, którego celem jest zarówno rozwój badań naukowych, służących wszechstronnemu rozwojowi, jak i ich popularyzacja w środowiskach akademickich i oświatowych.

Deklaracja krynicka, 3 września 2014 roku

Wojna na Ukrainie stanowi największe zagrożenie dla bezpieczeństwa w Europie od czasu końca zimnej wojny.

Zagrożenie to wynika z faktu, że po raz kolejny po wojnie rosyjsko-gruzińskiej w 2008 roku, agresja Rosji dokonuje zmiany granic przy użyciu siły i dąży do uznania tego za stan trwały.

Aneksja i okupacja Krymu oraz wkroczenie wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy wschodniej są złamaniem podstawowych zasad prawa międzynarodowego, podważają zasadę integralności terytorialnej i suwerenności państwowej, które są fundamentami pokojowego ładu w relacjach między państwami.

W tej sytuacji w dużej mierze od reakcji poszczególnych państw, całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej, Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej zależy dziś nie tylko pokój na Ukrainie, ale też to, czy Europa będzie bezpieczna i czy pozostanie kontynentem rządów prawa i uniwersalnych wartości.

Bierność wobec tych faktów nie jest żadnym wyborem. Polityka appeasement’u może i dziś prowadzić do katastrofy, jaką Europa już raz przeszła 75 lat temu.

Dlatego też uczestnicy Konferencji „Europa Karpat” zebrani w Krynicy w dniu 3 września 2014 roku zdecydowanie potępiają politykę rosyjskiej agresji, która destabilizuje Europę Wschodnią i wzywają państwa wspólnoty transatlantyckiej do konsekwentnej i adekwatnej reakcji na to zagrożenie, m.in. poprzez poszerzenie zdolności obronnych państw sojuszniczych z Europy Środkowej i Wschodniej.

Ukrainie należy sie dziś pełne wsparcie w każdej możliwej formie o jaką się zwróci, a wspólna transatlantycka odpowiedź wobec Rosji powinna być na tyle silna, by powstrzymać jej dalszą agresję i przywrócić integralność terytorialną Ukrainy, włącznie z Krymem.

Wzywamy szczególnie kraje naszego regionu, by znalazły drogę do wspólnej i solidarnej reakcji wobec wojny na Ukrainie. Wyrażamy solidarność ze wszystkim ofiarami okupacji Krymu i wojny na Ukrainie, szczególnie z rodzinami poległych żołnierzy.

Deklaracja przemyska, 29 stycznia 2017 roku

Na drodze odpowiedzialnego rozwoju – podstawy unijnej makroregionalnej strategii karpackiej

Region karpacki jest od wielu lat obszarem współpracy suwerennych państw narodowych Europy Środkowej i Wschodniej, która jest realizowana na kilku płaszczyznach: prezydenckiej, rządowej, parlamentarnej i samorządowej. Nadaliśmy jej charakter międzypaństwowy i transgraniczny w postaci inicjatywy Europa Karpat. Grupa Wyszehradzka stanowi jej podstawę instytucjonalną. Polska, Węgry, Słowacja i Republika Czeska wspólnie prezentują interesy naszego regionu w Unii Europejskiej we współpracy z innymi państwami karpackimi, dążąc do jej odnowy, aby przezwyciężyć kryzys i sprostać wyzwaniom przed jakimi stanęła Europa. Opowiadamy się za powrotem w Unii Europejskiej do jej fundamentalnych wartości, w tym chrześcijaństwa. Z nich bowiem zostały wywiedzione zasady subsydiarności, pomocniczości i solidarności.

Rozumiejąc unikatowość regionu karpackiego, którego potencjał wynika z jego kulturowej, ekonomicznej i społecznej różnorodności oraz woli współpracy między państwami i społeczeństwami, uważamy za konieczne przyjęcie przez Unię Europejską makroregionalnej strategii rozwoju dla Karpat. Strategia karpacka powinna odegrać szczególną rolę jako mechanizm współpracy i wspólnych przedsięwzięć. W ten sposób znacznie ograniczy peryferyjność naszego regionu, podniesie jego bezpieczeństwo oraz wzmocni poparcie społeczne dla Unii Europejskiej.

Jedność europejską, rozumianą jako współpraca suwerennych państw narodowych, należy oprzeć na modelu odpowiedzialnego rozwoju. Celem współpracy karpackiej w najbliższych latach jest budowa osi Północ-Południe niezbędnej dla podniesienia spójności ekonomicznej w regionie i jego dostępności komunikacyjnej. W tym kontekście inwestycjami o znaczeniu strategicznym w sferze ekonomicznej są: „Via Carpathia” wraz z drogą S19, linia kolejowa Podłęże–Piekiełko, kanał Odra–Dunaj. Wspieramy również inne inicjatywy regionalne na rzecz odpowiedzialnego rozwoju, takie jak: program współpracy transnarodowej Interreg Europa Środkowa, Program Współpracy Transgranicznej Polska–Białoruś–Ukraina 2014–2020, współpraca w zakresie wymiany młodzieży, Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, Instytut Karpacki, Beskidzkie Centrum Narciarstwa. Będziemy działać w kierunku upowszechnienia turystyki służącej komunikacji międzykulturowej oraz budowaniu mocnych więzi między wspólnotami lokalnymi. Za niezbędne uważamy więc rozbudowę przejść granicznych oraz tworzenie nowych. Opowiadamy się za wpisaniem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO transgranicznych fortyfikacji austro-węgierskich, w tym Twierdzy Przemyśl. Chcąc wzmocnić współpracę w regionie, opowiadamy się za organizacją konferencji karpackich grup parlamentarnych oraz karpackiego forum gospodarczego.

Uważamy, że makroregionalna strategia karpacka, oparta na odpowiedzialnym rozwoju, przyniesie oczekiwane społecznie efekty w gospodarce, infrastrukturze, edukacji, ekologii i kulturze. Poprzez podniesienie innowacyjności i stworzenie przestrzeni dla przedsiębiorczości wzmocni konkurencyjność oraz efektywność gospodarek państw położonych w regionie Karpat. Przyczyni się również do ochrony wielokulturowego dziedzictwa w Europie Środkowej i Wschodniej, a także różnorodności przyrodniczej i walorów turystycznych.