W dniach 13 – 14 maja w Krasiczynie na Podkarpaciu odbyła się 33. edycja międzynarodowej konferencji Europa Karpat. Wzięli w niej udział parlamentarzyści, samorządowcy, naukowcy z regionu Karpat, Polski, Ukrainy, Słowacji, Czech, Litwy, Węgier, Rumunii, Mołdawii, a także Szwecji, Grecji, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki. Uczestnicy konferencji rozmawiali m.in. o wojnie na Ukrainie oraz transformacji i odbudowie tego kraju, rozwoju komunikacji w Europie Środkowej oraz Programie Inwestycji Strategicznych. Współorganizatorem spotkania była Kancelaria Sejmu, KPRM, Przemyskie Towarzystwo Kulturalne oraz Instytut Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka. Konferencji towarzyszyły dwie ekspozycje wystawiane w salach zamku krasiczyńskiego oraz prezentacja wyników międzynarodowego konkursu i laureatów w ramach Cyfrowej Europy Karpat organizowanej we współpracy z Kancelarią Premiera.

Po zakończeniu pierwszego dnia konferencji odbyło się posiedzenie Klubów Europy Karpat, które omawiały program działania i wybrały prezydium w składzie: Marek Kuchciński – przewodniczący, członkowie: z Polski: Barbara Bartuś, Jerzy Kwieciński, Władysław Ortyl, Maciej Szymanowski, ze Słowacji: Jan Hudacki, Pavol Macala, z Ukrainy: Mikhayło Kharyi, Markijan Malski, z Węgier Richard Horcsik.

Konferencję otworzyło wystąpienie przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych, byłego marszałka Sejmu, Marka Kuchcińskiego. – Spotykamy się w sytuacji szczególnej. Ta konferencja miała odbyć się na Ukrainie, w Jaremczy, w Karpatach Wschodnich, ale wojna pokrzyżowała te zamiary. Choć żyjemy w Europie Środkowej, to wiemy, że jest ona nadal podzielona granicami. Niedaleko stąd mamy granicę Unii Europejskiej. My, Węgry, Słowacja, Czechy, Państwa Bałtyckie, Rumunia, Bułgaria, wydobyliśmy się spod orbity Moskwy, ale inni tam pozostają. Jak jest to ważne, widać po Ukrainie – mówił Marek Kuchciński w mowie inauguracyjnej.

– Budowaliśmy nasze państwo w spokoju, umacniając suwerenność w sporach wewnątrzunijnych, ale na Ukrainie trwa wojna. Stąd nasza konferencja w znacznym stopniu jest poświęcona wydarzeniom na Ukrainie i wszystkim konsekwencjom. Będziemy również mówić o transformacji, odbudowie Ukrainy, ale także o różnorodności karpackiej, szlakach cywilizacyjnych. Różnorodności, która niesie ze sobą nie tylko bogactwo przyrodnicze, ale także bogactwo ludzi – podkreślił.

Symbolicznego otwarcia dokonał Igor Tsependa, rektor Przykarpackiego Uniwersytetu Narodowego.– Niestety nie udało nam się zrealizować w tym roku konferencji w Jaremczy, w skutek agresji rosyjskiej. Pokrzyżowała ona nie tylko nasze plany, ale też zmieniła ocenę wartości, które nas łączą. Na poziomie politycznym, a najważniejsze na poziomie międzyludzkim, polskie społeczeństwo okazało nie tylko współczucie, ale bratnie wsparcie na niewidzialną dotąd skalę dla Ukraińców, którzy tego potrzebowali. Walka trwa i stawia przed nami nowe wyzwanie, którym musimy razem sprostać – powiedział Igor Tsependa.

Europa Karpat – kraina różnorodności

Pierwszy piątkowy (13.05) panel poświęcony był znaczeniu poszczególnych państw, ziem i regionów w budowaniu tożsamości Europy Środkowej. Omówiono rolę Ziemi Przemyskiej i Podkarpacia w Europie Karpat. Rozmawiano m. in. o tym w jaki sposób, w czasach konfrontacji kultur, karpacka różnorodność buduje tożsamość Europy Środkowo-Wschodniej.

– Region Karpat jest takim miejscem, gdzie styka się wiele kultur, wiele bardzo ciekawych trendów filozoficznych, artystycznych. Również toczą się tu liczne spory polityczne, narodowe. Jednocześnie rejon ten charakteryzuje różnorodność przyrody. Jest to, można powiedzieć, serce Europy. Karpaty zbliżają narody. Ciągle jest to miejsce, w którym również krzyżują się kontakty międzyludzkie, międzynarodowe. Trzeba dbać o to, aby w dalszym ciągu, wbrew różnym trudnym sytuacjom, Karpaty zbliżały – mówił otwierając dyskusję przewodniczący sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu Piotr Babinetz.

Perspektywę węgierską przedstawił Nagy Dénes András z Narodowego Uniwersytetu Służby Publicznej. – Kieruje nami wielki cel, aby do XXII w. ten obszar stał się najlepszym obszarem do życia w UE. Aby to osiągnąć powinniśmy m.in. do 2050 r. uczynić obszar Europy Karpat najlepszym miejscem do mieszkania w Europie. Jako przestrzeń do życia, jakość życia i bezpieczeństwo. W przyszłym roku będziemy obchodzić 20-lecie Porozumienia Karpackiego. Powinniśmy przeanalizować to, co już osiągnęliśmy, a co należy zrealizować. Trzeba także wzmacniać wszystkie możliwości współpracy instytucjonalnej. Warto skoordynować współpracę pomiędzy uniwersytetami karpackimi – zaznaczył.

Zabierając głos w dyskusji Maciej Szymanowski, dyrektor Instytutu im. Wacława Felczaka, zwrócił uwagę na wspólnotę losu krajów Europy Karpat. – Dwie wojny światowe, zimna wojna, upadek komunizmu, transformacja, która przeorała nasze społeczeństwa. To wszystko jest dla nas wspólne – mówił. – Druga rzecz to współzależności – w dziedzinie bezpieczeństwa i wartości. To też nas łączy na tle całej UE. Także wspólnota narodów. Jesteśmy dumni ze swoich narodów. Rywalizujemy, ale jest to zdrowa rywalizacja. Jesteśmy narodami politycznie dojrzałymi. Potrafimy ze sobą współpracować. Nie działamy na zasadzie protektoratów, tylko jako suwerenne państwa realizujące swoje interesy narodowe – dodał.

Karpaty ujarzmione? Cywilizacyjne wędrówki w Europie Środkowej. Karpackie drogi i szlaki. Od transkarpackiej linii kolejowej przez Via Carpatię, Via Kulturalię, po Karmazynowy Szlak

– Europę Karpat traktuję jako niezwykle ważny projekt mikroregionalny. To ma ogromną wartość. Wszystkie kraje uczestniczące w projekcie mają z tego korzyść – mówił Richard Hörcsik, przewodniczący Komisji ds. UE Zgromadzenia Narodowego Węgier. – Przez stulecia Karpaty odcinały od możliwości rozwoju tę część Europy, w ogóle mieszkańców Europy Środkowej. Z powodu zamknięcia Europa nie była świadoma, jakie są tu wartości, gromadzone dziedzictwo kulturowe. Aby otworzyć ten region potrzebowaliśmy kilku klucz, w tym budowa kolei, infrastruktura – dodał.

Anna Paluch, wiceprzewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Ratownictwa Górskiego, podczas swojego wystąpienia zaznaczyła, że to komunikacja decyduje o rozwoju. – Oczywiście takich pięknych gór nie powinniśmy „ujarzmiać”, żeby im tego piękna nie odbierać, ale obowiązkiem odpowiedzialnej władzy publicznej jest udostępniać góry – mówiła. – Mamy nagromadzone w jednym paśmie górskim ogromne walory przyrodnicze, które łączą się z ogromnymi walorami kulturowymi. To jest tygiel kulturowy. Naszym obowiązkiem jest prowadzić debatę, tworzyć tę nić porozumienia pomiędzy parlamentarzystami różnych krajów. 

– Region karpacki i inne obszary Europy Środkowej, Środkowo-Wschodniej i Wschodnio-Południowej pełne są bardzo konkretnych i głębokich więzów współistnienia różnych kultur etnicznych, religijnych i związanych z nimi tożsamości. Mamy bardzo głębokie powiązania historyczne także w obliczu trudnych sytuacji. Stworzyło to tradycję poczucia wspólnego losu – mówił Grigoris Zarotiadis z Uniwersytetu Arystotelesa w Salonikach. – Odpowiadamy za ten region w obliczu aktualnie bardzo trudnego momentu w historii. Projekty takie jak Via Carpatia są kluczowe dla narodów naszego regionu – zaznaczył.

Moderatorem w tej części obrad był Władysław Ortyl, marszałek województwa podkarpackiego.

Rozwój komunikacji w Europie Środkowej

Rozpoczynający drugi dzień obrad (14.05) panel był okazją do rozmów nt. sytuacji transportowej, infrastrukturalnej w regionie, także w kontekście trwającej wojny na Ukrainie.

Swoimi doświadczeniami i przemyśleniami podzielili się ministrowie infrastruktury z Polski, Ukrainy, Słowacji, Czech i Mołdawii.

Minister infrastruktury Andrzej Adamczyk zauważył, że temat wojny jest obecny w debatach, również tych odbywających się podczas Europy Karpat od 2006 r., kiedy prezydent Lech Kaczyński zainicjował realizację dużego przedsięwzięcia transeuropejskiego Via Carpatia. – Dziś wszyscy zwracają uwagę na to, jak potrzebny to jest projekt. Ten korytarz Europy Trójmorza jest dziś podstawowym elementem patrząc z perspektywy obronności UE, państw ją tworzących. Nasze spotkania, debaty zawsze w tle miały ten aspekt militarny. Na ewentualność wojny przygotowywaliśmy się w Ministerstwie Infrastruktury, ale także z kolejarzami, wcześniej. To skutkuje teraz w kontekście pomocy uchodźcom, pomagamy im w dotarciu do miejsca docelowego – mówił. – Tworzenie dobrobytu gospodarczego możliwe jest wówczas, gdy jesteśmy wolni, a wolni jesteśmy wówczas, kiedy jesteśmy w stanie się obronić. Jesteśmy w stanie się obronić wówczas, kiedy dysonujemy właściwą infrastrukturą, w tym infrastrukturą transportową – dodał.

– Patrzymy na tę wojnę w kontekście zasadniczego i bezprecedensowego wzrostu cen materiałów budowlanych. Zagraża to dalszej budowie infrastruktury. Mam nadzieję, że wspólnie będziemy pomagać w odbudowie Ukrainy. Dlatego już rozpoczęliśmy prace nad studium wykonalności jak chodzi o dobudowanie autostrady w kierunku wschodnim, w kierunku granicy z Ukrainą. Ta granica niebawem może stać się dla nas kluczowa. Chcemy dobudować infrastrukturę na wschodzie naszego kraju – podkreślił Andrej Doležal, minister transportu i budownictwa Słowacji.

– Napaść Rosji na niepodległe państwo, na Ukrainę, w gruncie rzeczy zburzyła całą architekturę bezpieczeństwa nie tylko w obszarze europejskim, ale globalnym. Chciałbym podkreślić satysfakcję z faktu zacieśnienia współpracy transportowej pomiędzy Polską a Ukrainą. Otwiera to nową płaszczyznę wymiany towarowej. Skutki napaści rosyjskiej w relacji Polsko-Ukraińskiej zmieniają bardzo wiele. Polityczne wsparcie Polski, państw Europy Środkowo-Wschodniej, wspierające wysiłki rządu ukraińskiego definiują przyszłość Ukrainy jako wyjątkowo ważnego partnera instytucji europejskich, państwa aspirującego do UE – stwierdził Jerzy Polaczek, przewodniczący Polsko-Słowackiej Grupy Parlamentarnej.

Moderatorem dyskusji był Bogdan Rzońca, poseł do Parlamentu Europejskiego.

Wojna na Ukrainie

W drugim sobotnim panelu konferencji rozmawiano o wojnie na Ukrainie. Jako pierwszy głos w dyskusji zabrał wicemarszałek Sejmu Ryszard Terlecki. – Rozmawiamy o przyszłości. Tak się dzieje, że coraz więcej planów, propozycji dotyczy okresu po wojnie na Ukrainie. Jest jasne, że musimy o tym myśleć, jednak ta wojna trwa i nie wiemy jakie będą konsekwencje, jaka będzie sytuacja geopolityczna po wojnie – zaznaczył wicemarszałek Terlecki. – Ukraina przesłała do Brukseli kwestionariusz gotowości jej przystąpienia do UE. Odpowiedź ma nastąpić 23 czerwca na szczycie Unii. W międzyczasie został odrzucony projekt szybkiej ścieżki, który proponowały kraje Europy Środkowej, szczególnie Polska. Nie jest tak, że wszyscy w Europie zrozumieli, że Ukraina powinna jak najszybciej znaleźć się w UE – ubolewał Ryszard Terlecki.

– Bardzo dużo zmieniło się od 24 lutego. Relacje Ukraińsko-Polskie przenieśliśmy na inny poziom. Przede wszystkim Polska otworzyła nam granice, dała schronienie, wzięła na siebie ogromną odpowiedzialność. Ta troska płynie nie tylko ze strony rządu, ale obywateli. Polacy przyjmują Ukraińców jak swoich bliskich – podkreśliła wiceprzewodnicząca Rady Najwyższej Ukrainy Ołena Kondratiuk. – Mamy do czynienia z pęknięciem w światowym bezpieczeństwie. Federacja Rosyjska prowadzi planową politykę ludobójstwa narodu ukraińskiego. Od 2014 r. wiele krajów europejskich prowadziło politykę tworzenia pokoju. To były takie gry. Z kolei Polska i Kraje Bałtyckie prezentują postawę stanowczą – zaznaczyła Ołena Kondratiuk.

Obrady w tym punkcie prowadził Przemysław Żurawski vel Grajewski, wykładowca Akademii Dyplomatycznej MSZ, stały doradca Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu.

Collegium Carpathicum  –  jaka przyszłość?

W tej części obrad dyskutowano o idei współpracy środkowoeuropejskich wyższych uczelni, z krajów V4 oraz Rumunii i Ukrainy, w ramach Collegium Carpathicum.

Ideę Uniwersytetu Karpackiego przedstawił Markiyan Malskyy z Uniwersytetu Lwowskiego. – Region Karpat to nie tylko region przyrody, gospodarki i kultury, ale również region intelektu. Dlatego powstanie takiej instytucji wydaje się oczywiste. Nie możemy jednak tworzyć instytutu tradycyjnego, musimy tworzyć go w sposób dynamiczny, nowoczesny, wirtualny, według najnowszych metod. Kolejnym krokiem jest również instytucjonalizacja, organizacja cyklicznych konferencji, wymiana studencka, realizacja cyklicznych projektów – mówił prof. Malskyy.

Prezydent Przemyśla Wojciech Bakun podkreślając pełne poparcie miasta dla idei Uniwersytetu Karpackiego, zauważył, że patrząc przez pryzmat kryzysu wojennego należy podjąć szybkie działania. – Nie mogą one zmierzać tylko do utworzenia uniwersytetu, gdyż jest to proces wieloletni. Musimy już myśleć co dalej. Musimy myśleć co z procesem edukacyjnym w kontekście odbudowy Ukrainy. Wszystkie osoby, które uciekają z Ukrainy muszą rozwijać myślenie prozachodnie, proeuropejskie. Uczenie proeuropejskiego myślenia, kultury demokracji to jest także jedno z największych zadań do wykonania przez społeczność międzynarodową – ocenił Wojciech Bakun.

Moderatorem rozmowy był prof. Jan Malicki, dyrektor Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

Środki europejskie na rzecz rozwoju w Europie Środkowej – zakres działań możliwych do finansowania

– To nie jest takie łatwe dobrze inwestować fundusze europejskie. Polska wykonywała ćwiczenie wykorzystania środków europejskich od 2004 r. Wówczas mieliśmy taką pierwszą perspektywę finansową 2004-2006. Mogliśmy sprawdzić jak radzimy sobie z wydatkowaniem i wdrażaniem środków, które mamy do dyspozycji. Podczas następnej perspektywy 2007-2013 zaangażowane były regiony na poziomie samorządów, województw. Jesteśmy w trakcie perspektywy 2014-2020 i stoimy na progu nowej kolejnej – wymieniała sekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej Małgorzata Jarosińska-Jedynak. – Mamy jeszcze wiele instrumentów, jak chociażby programy Interreg, z których Polska bardzo aktywnie korzysta. Chcemy realizować wspólne działania, które pozwolą budować dobrą, stabilną przedsiębiorczość, która będzie realizowała zarówno budowę nowego państwa Ukraina, a zarazem będzie wpływała na podnoszenie konkurencyjności polskiej gospodarki – dodała wiceminister Jarosińska-Jedynak.

Ruslan Kulyk, dyrektor Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Promocji Tarnopolskiej Rady Obwodowej zaznaczył, że dla Ukrainy temat energetyki jest najważniejszy. – Możemy wspólnie pozyskiwać środki europejskie. Mówiąc o odbudowie Ukrainy, mówimy nie tylko o odbudowie infrastruktury, ale również o reformach. Wojna doprowadziła do ich zastopowania. Chcąc zakończyć wojnę powinniśmy mówić o energetyce, żeby nie była ona zależna od jednego kraju – podkreślił.

Moderatorem dyskusji był Dawid Lasek, wiceprezes Stowarzyszenia Euroregion Karpacki.

Kobiety Karpat. Wielka rola kobiet we współczesnej Europie

– Im dłużej w świadomości Europejczyków będzie tkwiło, że wojna może przyjść do każdego z nas, że ta wojna jest całej Europy, będziemy w stanie przelewać poza granice Polski ten obraz, tym większe szanse na zakończenie może nie całej wojny, ale etapu, na którym jesteśmy. To nie jest wojna Putina, ale społeczeństwa rosyjskiego. Powinniśmy starać się w sposób miękki dochodzić do kobiet-Rosjanek. Akcję „Stop wojnie na Ukrainie” zainicjowała pierwsza dama Agata Kornhauser-Duda. To kobiety mają te umiejętności, które pozwalają przekonywać różne środowiska. Wszyscy martwimy się również jak będzie wyglądała gospodarka, co wydarzy się w poszczególnych krajach, jak będzie wyglądała polityka surowcowa – mówiła podczas debaty kobiet Olga Semeniuk, sekretarz stanu w ministerstwie rozwoju i technologii.

Z kolei poseł Teresa Pamuła zaznaczyła, że 24 lutego wszyscy zdaliśmy egzamin jako obywatele i jako państwo. – Każda z nas ma inne zadnie do spełnienia, ale każda z nas oprócz tego, co jest głównym celem jej działania, pracy, jesteśmy przygotowane na nagłe sytuacje. Potrafimy dzielić czas na wykonywanie wielu obowiązków. Kobiety z Ukrainy przyjechały tu do Polski i spotkały wspaniałe kobiety, wspaniałych ludzi i wielką tolerancję. Jednak nie możemy przyzwyczaić się do wojny. Nasza w tym rola, by przekonać inne narody, dotrzeć do serc, mówić o złu i pokazywać okrucieństwo wojny – zaakcentowała.

Perspektywę kobiety z ogarniętej wojną Ukrainy zaprezentowała Ołena Kopanchuk, deputowana, wiceprzewodnicząca Komisji Budżetowej Rady Najwyższej Ukrainy. – Kluczowe jest zrozumienie czego oczekuje ukraińska kobieta teraz, jaka będzie jej rola w UE i dlaczego doszło do wojny. Zawsze mówiliśmy, że wojna trwa już od 8 lat, że należy wzmocnić sankcje. Rozumieliśmy, że agresor nie pozwala rozwijać się pokojowemu państwu. Chcieliśmy żyć w wolnym kraju, mieć swoją drogę rozwoju, od kilku lat pokazywaliśmy jak możemy się rozwijać. Było to bardzo niewygodne dla Federacji Rosyjskiej, która nie chciała mieć swobodnego państwa w pobliżu. Oni chcą się rozwijać w warunkach dyktatorskich. Ukraina jest inna. Historycznie, mentalnie, geograficznie jesteśmy Europejczykami ponieważ centrum Europy znajduje się w Karpatach i właśnie teraz bronimy cały demokratyczny świat – podkreśliła.

Moderatorem dyskusji w tym punkcie konferencji była Nelly Rokita ze Stowarzyszenia Kobiety Karpat.

Transformacja i Odbudowa Ukrainy – prezentacja programu

Poseł Arkadiusz Mularczyk z sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych zwrócił uwagę na bardzo ważny element włączenia dyplomacji parlamentarnej w proces wywierania presji na rządy, ministrów. – Program transformacji Ukrainy się tworzy. Ważna jest tu kwestia wykorzystania zamrożonych środków walutowych rosyjskich. Powinny być one skonfiskowane i użyte na odbudowę. Także środki oligarchów powinny być przeznaczone na odbudowę. Drugim elementem jest to, że kraje, które teraz angażują się w pomoc Ukrainie, powinny mieć proporcjonalny udział w jej odbudowie – ocenił.

Mychajło Panoczko, biskup Kościoła Ewangelickiego podkreślił, że Polska to „najbliższy partner i przyjaciel Ukrainy”. – Jesteśmy wdzięczni za wsparcie humanitarne, duchowe, polityczne i wojskowe. Wojna zbliżyła nasze narody. Ukraina jest w jednym z najtrudniejszych etapów w swojej historii. Przechodzimy przez bardzo bolesny proces. Wierzę, że on przyspiesza transformację. Bardzo ważne jest dla nas polskie doświadczenie – zaznaczył. – Zmiana światopoglądu, ideologicznego myślenia ze wschodniej Ukrainy nie jest łatwa. Chcemy zmienić ich myślenie. Okazana dobroć daje szansę na zmianę myślenia. To jest początek transformacji. Proces trwa i wspierają nas miliony ludzi na całym świecie – dodał bp Panoczko.

Mykhaylo Khariy z ukraińskiego Centrum na rzecz Transformacji Ukraina skonstatował, że świat zachodni połączył się by pomóc Ukrainie. – Dostajemy nowoczesny sprzęt. Mamy wsparcie dyplomatyczne, humanitarne. Celem Ukrainy jest zwycięstwo i stanie się częścią wspólnoty międzynarodowej. Jestem pewien, że zwyciężymy. Musimy pracować nad wspólną wizją i budować globalny projekt ukraiński. Naszym priorytetem jest opracowanie wizji, planu transformacji Ukrainy. Widzimy to jako wspólny projekt Ukrainy oraz Zachodu – zaznaczył.

Dyskusję w tej części konferencji prowadził Jerzy Kwieciński, wiceprezes Zarządu Banku Pekao S.A.

Podczas 33. konferencji Europa Karpat rozmawiano także o Programie Inwestycji Strategicznych, rządowym Funduszu Rozwoju Dróg oraz zmianach w systemie podatków. W dyskusji udział wzięli przewodniczący sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych Marek Kuchciński, wicemarszałek województwa podkarpackiego Piotr Pilch, sekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury Rafał Weber, sekretarz stanu w Ministerstwie Finansów Artur Soboń, sekretarz stanu w Ministerstwie Finansów Piotr Patkowski, a także samorządowcy z Polski Południowo-Wschodniej.

Wydarzeniami towarzyszącymi 33. Europie Karpat były m. in. prezentacja cyfrowego Międzynarodowego Konkursu na komiks „Legendy podkarpackie” organizowanego przez KPRM i Sejm RP oraz otwarcie wystawy „Ukraina moimi oczami” Międzynarodowe Triennale Malarstwa Regionu Karpat – Srebrny Czworokąt 2021 pod honorowym patronatem prezydenta Andrzeja Dudy.

Podczas konferencji złożono także kwiaty pod dębem Adam z okazji 155. rocznicy urodzin ks. kard. Adama Stefana Sapiehy. W uroczystości wziął udział wicemarszałek Sejmu Ryszard Terlecki oraz pomysłodawca i inicjator Europy Karpat przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Marek Kuchciński. 

Podczas dwudniowego spotkania w Krasiczynie Parlament reprezentował również Christian Młynarek, zastępca Szefa Kancelarii Sejmu.

tekst: CIS

fot. Marta Olejnik