Od 30 lat Sejm angażuje się w kształtowanie polityki zagranicznej Polski poprzez dyplomację parlamentarną. Jednym z celów tych działań jest wzmocnienie bezpieczeństwa w tej części Europy, dobra współpraca z sąsiadami oraz zwiększenie aktywności parlamentów wobec rosnącego znaczenia władzy wykonawczej w tych państwach i coraz większej roli instytucji międzynarodowych, np. UE.
I
Zainteresowanie współpracą subregionalną w ostatnich kilkunastu latach rośnie. Składa się na to kilka powodów.
1. Subregiony w Europie mają swoją odrębność, co wzmacnia pluralizm w UE.
2. Część zagadnień w UE ma charakter subregionalny i tam mogą być rozwiązane najlepiej, np.:
– rozwój infrastruktury komunikacyjnej Północ-Południe Europy,
– strategie regionalne, jak: Alpejska, Dunajska, Bałtycka, czy planowana Karpacka – jako instrumenty wzmacniające i racjonalizujące współpracę miedzy państwami regionu,
– wzmacnianie wymiaru wschodniego europejskiej polityki sąsiedztwa i współpraca z państwami Partnerstwa Wschodniego.
– potrzeba lepszego poznania się, bowiem po upadku ZSRR przed 30 laty i Jugosławii ponad dwadzieścia państw regionu odzyskało niepodległość.
3. Europa Środkowa chce korzystać z najlepszych wzorców Beneluksu i współpracy nordyckiej.
4. Wchodząc do UE państwa dobrowolnie zgodziły się na utratę ok. 60% swoich uprawnień, a w konsekwencji ich parlamenty ograniczyły swoją suwerenność. Ten fakt powoduje, że parlamenty narodowe poszukują wzmocnienia swojej roli jako przedstawiciela suwerena, narodu.
5. Przykładem zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego w państwach Europy Środkowej jest łamanie europejskiej solidarności przez Niemcy, które porozumiewają się z Rosją w konkretnych projektach gospodarczych (np. w sprawie Gazociągu Północnego Nord Stream 2), co zmusza parlamenty narodowe Europy Środkowej do stanowczych reakcji w obronie suwerenności.
II
Do najbardziej aktywnych formatów współpracy subregionalnej należą: Grupa Wyszehradzka, EUROWAW, Europa Karpat, Trójmorze i Bukaresztańska Dziewiątka.
1/ Grupa Wyszehradzka (V4) została powołana 15 lutego 1991 roku jako elastyczny mechanizm współpracy wielostronnej czterech państw – Czech, Słowacji, Węgier i Polski.
Pracę Grupy koordynuje rotacyjna, roczna prezydencja, podczas której opracowywane są programy i priorytety.
Rynek V4 jest dla Niemiec – największej gospodarki Unii Europejskiej – o 40 proc. wyższy niż rynek USA.
W 2001 r. został powołany Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki którego założeniem jest wspieranie inicjatyw kulturalnych, naukowych, edukacyjnych i turystycznych.
Podczas spotkań omawiane są wspólne inicjatywy i działania międzynarodowe, m.in. państwa V4 negatywnie oceniają projekt “Europy wielu prędkości”.
2/ EUROWAW, czyli Szczyty parlamentarne Europy Środkowej i Wschodniej.
Pomysł powołania tego formatu zrodził się z przekonania, że w naszej części Europy współpraca parlamentarna nie powinna ograniczać się wyłącznie do państw Unii Europejskiej.
Na wschód od naszych granic leżą państwa europejskie, które nie mają możliwości tak szybkiego rozwoju jak kraje UE.
W 2008 roku powstał program Partnerstwa Wschodniego w ramach zagranicznej europejskiej polityki sąsiedztwa UE, obejmujący 6 państw. Ale były to inicjatywy rządowe, nie parlamentarne.
Od 2016 r. organizacja w Warszawie szczytów parlamentarnych Europy Środkowej stworzyła płaszczyznę parlamentarnej współpracy całego obszaru.
3/ Europa Karpat – cykl konferencji międzynarodowych, organizowanych od 2011 r., przez polski Sejm.
Uczestnikami tych konferencji są przedstawiciele rządów i parlamentów, samorządów, instytucji naukowych, studenci, organizacje pozarządowe, intelektualiści i twórcy, a także zwykli ludzie.
Uczestnicy rozmawiają o wspólnym dziedzictwie, o polityce, współpracy między państwami, o gospodarce i ideach cywilizacyjnych, o sprawach społecznych, ale także o unikalnym bogactwie kultury i przyrody naszej części Europy
Europa Karpat stała się popularną formą działalności parlamentarnej i lepszego poznawania swoich potrzeb, oczekiwań i sposobów myślenia.
W Europie Środkowej występuje największe zagęszczenie narodów, języków, różnych religii w przeliczeniu na 1 km kwadratowy na świecie – i liczne z tym związane problemy, jak zmiana przebiegu granic, a nawet sąsiadów. (Polska obecnie nie graniczy żadnym z państw, z którym graniczyła jeszcze w 1989 roku.)
4/ Trójmorze.
Jest to współpraca 12 państw UE, dotycząca m.in. rozwoju infrastruktury, współpracy energetycznej i cyfryzacji. Należą do nich: Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Chorwacja, Słowenia, Rumunia, Bułgaria i Austria.
Państwa te powołały Fundusz Trójmorza, który wynosi 1,2 mld euro i przeznaczony jest do wspierania wspólnych projektów.
Do 2030 r. inwestycje w infrastrukturę transportową w dwunastu krajach Trójmorza mają wynieść 290 mld euro, podczas gdy sektor energetyczny ma przyciągnąć 88 mld euro, a cyfryzacja 160 mld euro.
W ostatnim czasie podjęto działania na rzecz utworzenia forum parlamentarnego Trójmorza.
5/ Bukaresztańska Dziewiątka – współpraca państw członków NATO, w Europie Środkowej, której celem jest zwiększanie bezpieczeństwa regionu.
W Unii Europejskiej debata dotycząca dynamiki procesu integracyjnego jest stale obecna.
Dzisiejsza Unia Europejska stoi jednocześnie przed wyzwaniami natury instytucjonalnej, politycznej i ekonomicznej. Jest konfrontowana ze skutkami kryzysu finansowego, imigracyjnego, brexitem, pandemią.
Na tym tle jeszcze istotniejsza jest dobra współpraca z najbliższymi sąsiadami. Tymi, którzy są członkami UE, aspirującymi do członkostwa, czy pragnącymi po prostu utrzymywać dobre stosunki z Unią.
