Marek Kuchciński: Odmienność wspaniałej kultury Europy Środkowej i Wschodniej, związanej z chrześcijaństwem, tradycją antyku grecko-rzymskiego oraz wartościami wolności jednostkowej i narodowej okazała się dużo trwalsza niż reżim totalitarny

6 czerwca, 2019
2:25 pm

Przemówienie marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego, otwierające IV Szczyt Parlamentarny Europy Środkowo-Wschodniej:

Temat pierwszego panelu naszych obrad został wybrany nieprzypadkowo. Upadek komunizmu jest z pewnością najważniejszym doświadczeniem historycznym całej Europy powojennej. To właśnie wtedy dokonały się u nas fundamentalne przemiany, które ukształtowały współczesne oblicze naszej części Europy i jej państw.

Narody naszego regionu od zawsze wykazywały wielką dynamikę duchową w swoich ojczyznach i na emigracji. Przejawiała się ona w charakterystycznym podkreślaniu związku polityki z wartościami. Świadczą o tym postaci świętych władców oraz twórców państwowości i narodowej tożsamości państw Europy Środkowej i Wschodniej: św. Wacław w Czechach czy św. Stefan Wielki na Węgrzech, św. królowa Jadwiga w Polsce, św Kazimierz na Litwie oraz papież Jan Paweł II, który związek ducha i polityki uczynił ważnym elementem swojego globalnego duszpasterstwa.

Właśnie taka perspektywa była chyba podstawą odrzucenia ideologii i ustroju komunistycznego przez narody naszego regionu. Odmienność wspaniałej kultury Europy Środkowej i Wschodniej, związanej z chrześcijaństwem, tradycją antyku grecko-rzymskiego oraz wartościami wolności jednostkowej i narodowej okazała się dużo trwalsza niż reżim totalitarny. Stalin zresztą, wielokrotnie zwracał uwagę na kłopoty z narzuceniem ustroju komunistycznego państwom naszego regionu, właśnie przez wzgląd na ich siłę kulturową i tożsamościową.

Proces rozpadu bloku komunistycznego można rozpatrywać z kilku perspektyw:

Pierwszą jest perspektywa państw/narodów, które doświadczały skutków komunizmu, czyli były bezpośrednimi uczestnikami przemian. Dla jednych, upadek komunizmu wiązał się z powstaniem własnej, samodzielnej państwowości. Dla drugich oznaczał odzyskanie pełnej suwerenności po latach dominacji obcych. Ale wszyscy przechodzili proces zmiany systemu politycznego, społecznego i gospodarczego.

I dzisiaj możemy sobie pogratulować odważnego przejścia przez ten trudny proces. Każde z naszych państw, podejmując wysiłek transformacji udowodniło, że jest w stanie odnaleźć się w trudnych warunkach geopolitycznych i zasługuje na to aby być pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych.

Drugą perspektywą jest perspektywa nowego ładu w Europie Środkowej i Wschodniej. Rok 1989 to jesień narodów (jak mówimy literacko odróżniając ten okres od wiosny ludów z czasów I wojny światowej). Nowe państwa powstały w oparciu o nowe porządki konstytucyjne, nowe partie, nowe zasady prowadzenia działalności gospodarczej, a także nowe struktury społeczne. Nastąpił więc początek nowoczesnej polityki państw Europy Środkowej i Wschodniej. W naszym regionie znów zyskuje na znaczeniu model Europy Narodów, oparty na regule: maksimum różnorodności na minimum przestrzeni, co stało w całkowitej sprzeczności z komunistycznym modelem, dążącym do utrzymania minimum różnorodności na maksimum przestrzeni.

Trzecia perspektywa, to tworzenie się w naszych społeczeństwach nowych postaw i światopoglądów posowieckich, po upadku komunizmu 30 lat temu i stosunek do przeszłości komunistycznej. Jest to dla większości państw Europy Środkowej i Wschodniej ważny element kształtowania pamięci historycznej. Odgrywa on olbrzymią rolę w procesie budowania pamięci zbiorowej, konsoliduje społeczeństwa oraz wzmacnia ich tożsamość.

W kontekście naszych doświadczeń polityka historyczna kładzie nacisk na dwa elementy. Po pierwsze ukazuje epokę komunizmu jako trudny okres w historii, który nie może się powtórzyć. Po drugie wskazuje, że upadek tego systemu w Europie był prawdziwym przełomem, swoistym kamieniem milowym w budowaniu nowych systemów politycznych. Wspomnienie komunizmu oraz wielkich przemian związanych z Jesienią Narodów, stanowią skarbnicę doświadczeń naszych państw, która kształtuje ich obecne funkcjonowanie na arenie międzynarodowej.

Możemy mieć różne oceny komunistycznej przeszłości naszych państw. Jednak jest ona traktowana jako wspólny mianownik dla całego regionu, który sprawia, że pojawiające się dzisiaj niektóre wyzwania są podobne. Do najważniejszych z nich zaliczyłbym współpracę na rzecz budowania bezpieczeństwa regionu, a także debatę wokół systemu wartości we współczesnej Europie, w tym znaczenie wolności i suwerenności państw. Są to kwestie najważniejsze, nad którymi warto pochylić się również i dzisiaj.

Bo wszystkie inne kwestie – gospodarcze, infrastrukturalne itp, rozwijane są w oparciu o te zasadnicze. W tym kontekście, chciałbym jeszcze raz serdecznie przywitać wszystkich obecnych i życzyć owocnych obrad w duchu „jedności w różnorodności”.

Kolejnym mówcą był prof. Roger Scruton, filozof, przyjaciel Polski, w latach 80. wspierający antykomunistyczną opozycję.

Roger Scruton: Wyzwania dla rządów Europy Środkowej i Wschodniej – IV Szczyt Przewodniczących Parlamentów Państw Europy Środkowej i Wschodniej

Szczyt Parlamentarny Europy Śr-Wsch, Warszawa 5.06. 2019. Upadek komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej, kształtowanie wspólnej pamięci historycznej. Panele: