Tekst jest aktualizacją idei wpisania całego miasta Przemyśla na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO od 1995 do dzisiaj.
Andrzej Mazur
Historia idei
1995
Podczas mojego wakacyjnego pobytu w Przemyślu ówczesna dyrektor Wydziału Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Przemyślu Renata Nowakowska dowiedziawszy się, że jestem ekspertem Polskiego Narodowego Komitetu UNESCO MaB Programme zapytała, czy nie napisałbym czegoś o mieście. Sporządziłem tekst w formie ekspertyzy dla Rady Miasta Przemyśla – o rozpoczęciu wysiłków mających na celu wpisanie całego miasta na Listę UNESCO. Ekspertyza w wersji przystosowanej dla czytelników została opublikowana w czasopiśmie Wydziału Kultury UM „Przemyski Informator Kulturalny”.
Tekst zawierał nowatorską ideę wpisania całego miasta na Listę, stwierdził też wyprzedzając historię, że sama Twierdza Przemyśl jest pomnikiem historii.
2018
Decyzją Ministra Kultury w 2018 roku Pałac w Krasiczynie, Stary Rynek w Przemyślu i Twierdza Przemyśl uzyskały status pomnika historii.
2019
W czerwcu Jan Jarosz, dyrektor Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, zaproponował mi napisane tekstu „Przemyśl a Lista UNESCO” – po 25 latach. Dziękując za inspirację, przedstawiam, jak widzę ten problem dzisiaj.
2020
Precedens został uzyskany: prawie całe miasto Jaipur w Indiach zostało obiektem na Liście UNESCO. Tak więc moja idea sprzed 25 lat uzyskała metodologiczną weryfikację – można proponować wpisanie całego miasta na Listę.
Jaipur, Indie. Fotografia Ziaur Rahmna, za: Wikimedia Commons
2/ Metodologia przygotowań
2.1/ Sprawy techniczne
Sprowadzają się do następujących kwestii: skoncentrowanie się na wymogach Regulaminów UNESCO, po pierwsze. Po drugie: utworzenie 2-, 3-osobowego Zespołu Studialnego dla skorelowania wymogów regulaminowych z przygotowaniem wniosku. Są to dość skrupulatne działania niemożliwe do wykonania przez jednego człowieka.
2.2/ Idea główna: najpierw miasto uzyskuje status pomnika historii, a potem stara się o wpis na Listę UNESCO.
Studium Zespołu powinno zdefiniować miasto jako unikat:
* posiada największą ilość zabytków w Polsce na ilość mieszkańców [A]
* oraz na 1 kilometr kwadratowy [B]
* Lędzianie: miasto i ziemia przemyska wg wielu historyków stanowi rdzenne definicyjnie ziemie polskie, źdródłosłów terminu Lachowie. [C]
W kontekście powyższych trzech wyróżników stanowi cenny dokument 1300-letniej historii miasta i rozwoju oryginalnej kultury materialnej.
W mojej opinii taka definicja uwyraźnia fakt, że miasto jest samo w sobie pomnikiem historii i zasługuje na ochronę wszelkimi środkami państwowymi, a nawet prawa międzynarodowego Listą Dziedzictwa Światowego UNESCO.
Dalej, jak przedstawiam w swoim artykule na Salon24.pl [link pod tekstem] Przemyśl posiada wszystkie style architektury: od romańskich artefaktów, przez Zamek Kazimierza Wielkiego, Pałac Lubomirskich, renesansowy rynek, do modernistycznej bryły Muzeum Narodowego. W tym sensie spis wszystkich tych zabytków stanowi „książkę”, podręcznik pt. „Jak wygląda miasto o największym nasyceniu zabytkami w Polsce”. [D].
I rozwinięcie poprzedniego wymogu edukacyjnego [E] bardzo ważne. W granicach II pierścienia Twierdzy Przemyśl lub w pobliżu mieszczą się inne wysokiej jakości obiekty kulturowo-ekologiczne: Krasiczyn – renesansowy pałac, pomnik historii, Kalwaria Pacławska z XVII stulecia, starająca się o status pomnika historii, Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego i Turnicki Park Narodowy w projekcie oraz szereg innych.
Całość stanowi bezcenny potężny obszar o unikatowym charakterze ekologiczno-kulturowym. Można go określić jak w projekcie Karmazynowego Szlaku SEGMENT PRZEMYŚL. Lub idąc za tym PRZEMYSKO-LĘDZIAŃSKI SEGMENT OCHRONY.
3/ Plany przyszłościowe a zagrożenia miasta w perspektywie 2050
Uogólniając: przygotowując I etap – uznanie miasta za pomnik historii – należy myśleć komplementarnie o II etapie – wystąpieniu z wnioskiem do UNESCO. Jako zabezpieczenie przepisami prawa polskiego i międzynarodowego miasta posiadającego oczywistą wartości dla Polski oraz stanowiącego wartość uniwersalną.
Jednocześnie powinna być prowadzona stała aktualizacja i stała korelacja w „Studium” Zespołu następujących zmiennych:
[a] Eliminacja zanieczyszczeń jako aktualne głównego zagrożenia, degradującego miasto i psującego wizerunek, image. Jakość życia, jakość turystyki powinna ulec wyraźniej zmianie.
[b] Ewidencja i stała korespondencja ze zmiennymi przyszłościowymi:
– trasą Via Carpathia i biegnącymi wzdłuż niej: ścieżki Via Culturalia – międzynarodowej współpracy dokumentacji kulturowej i wymiany kulturalnej oraz Karmazynowego Szlaku turystycznego „Crimson Route”, które w pełni wystartują w 2024 roku
– rozwojem i ustaleniami stałego kongresu Europa Karpat: konferencje, panele, dokumenty programowe, konwencje
– rozwojem strategii rozwojowych i planistyki województwa podkarpackiego
– rozwojem planistyki miejskiej, np. węzły kolejowe, autokarowe, autobusowe, busowe, obwodnice, ruch turystyczny i inne zmienne.
Studia te powinny być umieszczone w kontekście czekających zmian w demografii miasta do 2050 roku i dalej. Miasto zmniejsza się populacyjnie. I jest to trend stały. Dane prestiżowego czasopisma „Lancet” z ostatnich dni mówią, że do 2100 roku cała populacja Polski będzie mieć prawdopodobnie w granicach 15-13 milionów ludzi. Trend taki będzie w całej Europie, jak i w wielu innych państwach na świecie.
Podsumowanie
Uwagi te są narysowane grubą linią i przedstawiają główne kierunki studialne. Autor zauważa fakt, że jego idee z 1995 okazały się trafne. Na światowych i polskich tabelach demograficznych widać, że obraz świata, Europy i Polski zmieni się znacznie – i Przemyśl może nabierać coraz bardziej unikatowego charakteru. Dbałość o miasto, o jakość życia, ład ekologiczny, Zielony Ład wokół miasta i pobliskich parków krajobrazowych, mogą okazać się decydujące. Artykuł abstrahuje ze względu na założoną lakoniczność od faktu, że duża część dokumentacji planistycznej w mieście jest, jak i wniosek konserwatora zabytków z 1995 o uznanie Przemyśla za pomnik historii. Przedstawia aktualizację idei wpisu na Listę UNESCO, jak ją widzi w sierpniu 2020 roku, i proponuje powiązanie jej z rozwijającymi się programami międzynarodowymi, krajowymi i województwa. Jak również z prognozami demograficznymi na 2050 i 2100 rok. I na koniec pytanie retoryczne, ale nie pozbawione pewnej praktyczności w epoce medialnej: czy nie byłoby dobrze założyć strony internetowej pod nazwą „Przemyśl pomnik historii w projektowaniu”? Mogłoby to spowodować łatwiejszy dopływ ekspertów i specjalistów tematu poprzez udostępnienie założeń i dotychczasowej dokumentacji w sieci Internet.
Regulamin UNESCO, link: https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/procedura-wpisu/
Wytyczne operacyjne UNESCO. Aneks 5, link: https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencje__deklaracje_raporty/Wytyczne_Opereracyjne_do_realizacji_Konwencji_Swiatowego_Dziedzictwa_UNESCO_-_2012_1_.pdf
Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, link: https://whc.unesco.org/en/list/
Link z popularnymi artykułami ale przydatnymi do planowania: https://www.miasto2077.pl/
Demografia Przemyśl: Tabela 21 prognoza demograficzna na 2050 : 42.690, link:
https://bip.przemysl.pl/download/attachment/69496/raport-o-stanie-miasta-przemysla-2017.pdf
Oficjalnie Według danych GUS z 31 grudnia 2019 Przemyśl liczył 60 689 mieszkańców.
Link: Lędzianie https://pl.wikipedia.org/wiki/L%C4%99dzianie
Idea Przemyśla jako klasy lekcyjnej, link: https://www.salon24.pl/u/prognozy2030/989883,przemysl-jako-klasa-lekcyjna-i-londyn-jako-miejski-park-narodowy
