W niedzielę w Lublinie, z udziałem m.in. marszałka Sejmu, marszałka Senatu, premiera, parlamentarzystów, ministrów oraz zagranicznych gości odbyły się uroczystości związane z 450-leciaem zawarcia unii pomiędzy Polską a Litwą.
Unia Lubelska była epokowym wydarzeniem, które na wiele lat określiło porządek polityczny i ład społeczny w Europie Środkowej i Wschodniej. Dzięki niej powstała bowiem Rzeczpospolita Obojga Narodów – spójny i trwały podmiot polityczny, który stanowił rzadki przykład udanego kompromisu pomiędzy różnymi narodami, ziemiami, religiami, kulturami i językami – powiedział marszałek Sejmu Marek Kuchciński, otwierając debatę z udziałem marszałka Senatu Stanisława Karczewskiego oraz zagranicznych gości, m.in. przewodniczącym parlamentu Litwy
Viktoras Pranckietis.
Dalsza część wystąpienia marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego:
Istota tego wielkiego projektu zawierała się w haśle: „wolni z wolnymi, równi z równymi”, które zrealizowano z pełną mocą. Powstała nowa przestrzeń publiczna, której filarami były: parlamentaryzm, samorządność, tolerancja, niezależność sądownictwa, republikański wybór monarchy, wolność i równość, szeroka sfera prywatna. Te właśnie filary ówczesnej Rzeczypospolitej są dzisiaj dziedzictwem Unii Lubelskiej. W tamtych wiekach państwo polsko-litewskie było wyjątkiem politycznym i ustrojowym w skali Europy, w której standardem stawały się rządy absolutystyczne i zasada „czyj kraj, tego religia”. Rzeczpospolita była zaprzeczeniem tych tendencji, dlatego też jawiła się jako atrakcyjna dla wielu jednostek. Osiedlali się w jej granicach liczni przybysze z państw ościennych, a nawet z Europy Zachodniej. Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się przystanią dla wielu społeczeństw, gwarantując im stabilność i bezpieczny rozwój.
Unia Lubelska jest przykładem organizowania współpracy międzynarodowej w regionie w taki sposób, żeby była trwała oraz przynosiła korzyści, rozwój i stabilność. W latach 1569–1648 niewątpliwie gwarantowała bezpieczeństwo wszystkim jej mieszkańcom, a także tworzyła korzystne warunki do gospodarowania, bogacenia się oraz realizacji wielkich karier. Wspomnę tu w Lublinie chociażby dwóch wielkich polityków tamtych czasów: Jana Zamoyskiego – reprezentanta Korony Polskiej i Lwa Sapiehę – reprezentanta Wielkiego Księstwa. Nie byli monarchami, ale odegrali wyjątkową rolę historyczną, dbając o rozszerzania się modelu ustrojowego Rzeczypospolitej na sąsiednie ziemie.
Nasza dzisiejsza uroczysta debata została zatytułowana: „Europejskie znaczenie dziedzictwa Unii Lubelskiej dla współczesnych narodów i państw”. Tytuł ten ma podkreślać, że spotkaliśmy się dzisiaj w Lublinie nie tylko, aby upamiętnić dokonania naszych przodków, lecz również, aby zastanowić się nad doświadczeniami, które możemy wynieść z historii wspólnych losów.
W Unii Lubelskiej dostrzec można wiele wzorców dla współczesnej polityki międzynarodowej. Powstała na jej mocy Rzeczpospolita Obojga Narodów była przecież ogromnym organizmem, który przetrwał ponad dwieście lat. W tym kontekście należy stale przypominać znaczenie doświadczeń Unii Lubelskiej w rozwiązywaniu bieżących problemów polityki międzynarodowej. Ochrona wspólnych wartości jako podstawy jednoczenia narodów czy też rozwój współpracy w poszanowaniu różnorodności i tradycji poszczególnych państw to cele, do których powinniśmy dążyć, gdyż stanowią one, jak pokazał przykład Unii Lubelskiej, fundament efektywnej i trwałej integracji.
Ufam więc, że dzisiejsze spotkanie będzie nie tylko formą uczczenia 450. rocznicy zawarcia Unii Lubelskiej, ale także skuteczną próbą odpowiedzi na kilka ważnych pytań:
- Co zawdzięczają Unii Lubelskiej państwa, narody i obywatele Europy Środkowej?
- Czy możemy mówić o wpływie Unii Lubelskiej na rozwój Unii Europejskiej oraz Europy Środkowej i Wschodniej?
- Czy Unia Lubelska może być historycznym wzorem dla współczesnej współpracy w regionie?
- Jakie są współcześnie najważniejsze wartości wynikające z tradycji Unii Lubelskiej?
Odpowiedź na te pytania może być niezwykle pomocna w określeniu przyszłości naszego regionu oraz kierunku, w którym powinna zmierzać Europa i zadań jakie stoją przed naszymi państwami.
Wystąpienie Marka Kuchcińskiego podczas prezentacji okolicznościowego znaczka pocztowego:
Akt zawarcia unii polsko-litewskiej w Lublinie w 1569 roku stanowił dowód nowatorskiej myśli traktatowej, prawnoustrojowej oraz refleksji geopolitycznej. Na sejmie w Lublinie powołano do życia niezwykle trwałą i stabilną wspólnotę wielokulturową i wieloreligijną. Obywatelami Rzeczypospolitej byli m.in.: Polacy, Litwini, Łotysze, Rusini, Żydzi, Gruzini.
Rzeczpospolita – sięgającą w okresie największej ekspansji terytorialnej od Inflant do Morza Czarnego – stała się pomostem między Wschodem a Zachodem, przestrzenią dialogu nie tylko międzynarodowego, lecz także międzykulturowego. Jedną z instytucji, której narodziny i rozwój ściśle łączą się z dalekowzroczną polityką Jagiellonów była Poczta Polska, która miała służyć wymianie informacji w obrębie państwa oraz utrzymaniu trwałych kontaktów dyplomatycznych i gospodarczych z innymi krajami europejskimi. Utworzenie Poczty można uznać za część strategii politycznej Jagiellonów, której zwieńczeniem stało się podpisanie kilka lat później aktu unii realnej Korony i Litwy.
Społeczna pamięć o historii unii utrwalona została przez świadków wydarzeń w Lublinie, autorów diariuszy sejmowych, a następnie podtrzymana przez historyków, literatów i artystów. W Polsce szczególne miejsce w budowaniu wizji dziejów narodowych zajmuje malarstwo Jana Matejki. Obraz „Unia lubelska” – uwieczniony na znaczku Poczty Polskiej – powstał w 1869 roku, dla uczczenia trzechsetnej rocznicy podpisania aktu. Na płótnie artysta połączył dwa wydarzenia historyczne: nawoływanie króla do podpisania unii oraz akt jej zaprzysiężenia. Dzieło to na stałe weszło do ikonografii parlamentarnej. Co więcej, obraz przez kilka dekad zdobił gmach Sejmu Krajowego w Galicji.
Dziękujemy Poczcie Polskiej za wkład w upowszechnianie wiedzy o dziejach parlamentaryzmu. W lutym bieżącego roku Poczta Polska wyemitowała znaczek upamiętniający Sejm Ustawodawczy, pierwszy Sejm odrodzonej Polski. Dziś w Lublinie przypominamy narodziny Rzeczypospolitej Obojga Narodów – ostoi demokracji i wartości republikańskich.
fot. Marta Olejnik
